Hai xa uns meses varios membros do Colectivo A Rula achegámonos ata a vila mariñeira de Rianxo en resposta ó convite realizado por Xoán Carlos Collazo un rianxeiro namorado da súa vila e apaixonado polo seu pasado.

Amigo e cómplice dun bo número de arqueólogos e estudosos do noso país participou activamente en diversas campañas que contribuíron ó estudo de algún dos xacementos máis relevantes da comarca do Barbanza como  ocorreu no caso dos castros da península de Neixón.

O seu saber provén de moitos anos pescudando información nos vellos documentos e textos que narran os acontecementos doutras épocas pero tamén de percorrer os antigos sendeiros que atravesan o Barbanza na procura deses tesouros patrimoniais que despois vai revelando ós seus veciños e aqueles que como nós sentímonos atraídos polo encanto destes outros sabios cuxa humildade adoita ocultar a súa grandeza.

A nosa idea de partida era a de visitar algún dos espléndidos exemplos de arte rupestre de Rianxo na súa compaña pero, como bo anfitrión, tivo a ben sorprendernos e trocar sensiblemente o itinerario previsto. Elaborou para nós un tour inesquecible polas fermosas rúas da vila amosándonos innumerables detalles que descansan en cada recuncho e que de seguro pasaríanos inadvertidos sen as súas consabidas indicacións.

Así é todo, neste interesante percorrido chamounos especial atención unha vivenda do casco vello da vila situada preto da Igrexa de Santa Comba, na praza que se abre diante da súa fachada, Xoán Carlos amosounos un perpiaño ben labrado reaproveitado nunha construción actualmente deshabitada situada no extremo noroeste da Praza de Rafael Dieste e que serve de remate á Rúa de Abaixo.

No esquinal leste da construción atópase unha pedra rectangular que conserva varios signos alfabetiformes moi erosionados. Trátase dunha pedra de cantaría bastante regular que posúe no seu extremo leste catro liñas de alfabetiformes. Na primeira liña apenas se conservan os trazos inferiores dalgunha letra ó coincidir co remate da parede. A segunda e a terceira liña son as mellor conservadas mais a súa lectura non é sinxela. A cuarta liña é, sen dúbida, a máis ilexible. Non obstante, poderíamos con moita prudencia propor a seguinte transcrición do conxunto:

I D M

C I V

T D I M

Observamos outros dous gravados na casa., un no lintel da porta de acceso, no que figura a data de 1647, e outro nun dos perpiaños situado preto da esquina oeste, onde se representa unha pequena cruz latina.

Nun solar próximo a este inmoble tiveron lugar interesantes achados que nos poden ofrecer boas pistas para a interpretación do posible significado deste pequeno esteo. Foi concretamente no ano 2010 durante os labores de acondicionamento de dúas casas situadas na Praza de Rafael Dieste, a escasos metros da citada vivenda, cando se descubriron catro enterramentos, nos que se conservaban restos humanos en tres deles, e dúas tumbas de incineración. Os osos atopados nelas foron datados no século III a V despois de Cristo e constitúen unha descuberta excepcional xa que a extrema acidez da terra do noso país dificulta a conservación dos restos orgánicos  e esto fai que os restos humanos de épocas antigas conservados sexan moi escasos.

Estos enterramentos formarían parte dunha necrópole de época romana situada no lugar que hoxe ocupa a igrexa, a praza e as construcións do seu contorno. Tendo en conta estes vestixios semella probable que o epígrafe procedese desta necrópole polo que posiblemente estariamos a falar de un fragmento dunha estela romana, unha pequena peza que quizais teña orixe neste antigo asentamento de poboadores da actual vila de Rianxo.

Esperamos que no futuro o traballo dos epigrafistas e especialistas neste eido poida achegar máis luz sobre o seu significado para así unirse a outras estelas romanas atopadas no Concello de Rianxo, como a Estela de Miráns (Araño) descuberta no 1907 e depositada no Museo de Pontevedra ou a Estela de Taragoña ou Pedra de Rufino publicada no ano 2007 por Xurxo Ayán e Pedro López Barja de Quiroga e depositada actualmente nas dependencias do Centro Arqueolóxico do Barbanza.

Non podiamos rematar a xornada sen visitar algún dos excepcionais petróglifos de Rianxo, e xa no lusco e fusco achegámonos a estación rupestre da Foxa Vella, no monte da Pena, na parroquia de Leiro¹  Coa axuda do noso equipo de iluminación, e seguindo as indicacións de Xosé Carlos, contemplamos polo miúdo unhas das mellores rochas panoplias do noso país.

Descrita por primeira vez por F. Calo Lourido e J.M. González Reboredo (1980), trátase dunha laxe rectangular cos bordos redondeados situada a rás do chan e cunha pequena pendente cara o sur que semella acentuada pola diáclase transversal que divide a rocha.

No seu amplo panel mestúranse motivos de formas xeométricas pertencentes ó repertorio tradicional da arte rupestre galaica como coviñas, círculos simples, varias combinacións circulares, un suco de N a S e os motivos naturalistas representados por un interesante conxunto de armas composto por puñais, alabardas e espadas. Represéntanse ata tres alabardas de folla triangular con crista central e polo menos dous puñais cun pequeno mango así como varias espadas situadas na parte inferior da laxe que representan modelos da primeira etapa da metalurxia do noso país e que podemos comparar co depósito de cinco puñais e unha alabarda atopados no Monte Lioria tamén na parroquia de Leiro, na actualidade en deposito no Museo arqueolóxico e histórico do Castelo de Santo Antón.²

As formas xeométricas concéntranse na parte superior da laxe situada ó norte. Os gravados desta zona semellan mellor conservados, con motivos con sucos mais profundos. Pola contra as armas aparecen distribuídas por toda a laxe se ben é certo que na parte inferior, máis inclinada e afectada polo acusado desgaste producido polo paso da auga, consérvanse máis degradados os deseños. Ó carón dos gravados prehistóricos figuran numerosos motivos históricos, principalmente cruces e unha especie de “estrela de David”. Estes gravados están situados na parte Oeste e á esquerda do suco que percorre a laxe. Poden tratarse de marcas de cristianización ou quizais de delimitación territorial semellantes a motivos presentes en multitude de estacións rupestres de toda Galicia.

Un caso aparte é o da representación dunha pequena man gravada na zona inferior da laxe motivo este de difícil adscrición cronolóxica e que constitúe un únicum dentro do ámbito rupestre galego.

De volta a Rianxo un competente licor café axudou a acougar os nervios alterados polas moitas emocións vividas e a repousar os coñecementos adquiridos. Non nos quixemos despedir do noso amigo sen comprometernos a visitar outros recunchos rianxeiros que da man de Xoán Carlos Collazo seguro volverán a sorprendernos.

_____________________________________________________________

1  Coordenadas UTM: X:518460; Y:472485

2 A.P. Santos, 1979; G.Meijide, 1985; B.Comendador, 1997 etc.

Saber mais:

• 8/10/14 Nova na Voz de Galicia sobre os enterramentos
• 15/10/10 Nova na Voz de Galicia sobre os enterramentos

• 2012. “Localización de unha necrópole mixta de época romana en Rianxo”. Barbeito, V.
• 2007.”Una estela funeraria inédita de Taragoña”. Ayán, X. e López, P
• 2003.”The Leiro Hoard (Galicia, Spain) the lonely find?”. Comendador, B.
• 1999. “Ideología, imagen y sociedad en el inicio de la Edad del Bronce en el occidente de la provincia de A Coruña”. Vázquez Varela, J.M.
• 1997. “Las representaciones de armas y sus correlatos metálicos”. Comendador, B.
• 1993. “Un complexo de grabados rupestres en Rianxo – A Coruña”. Fernández Castro, X. A. , Piñeiro Hermida, P. e Ces Castaño, R.
• 1992. “Prospección intensiva de grabados rupestres en el ayuntamiento de Rianxo (A Coruña)”. Bonilla Rodríguez, A., Parga Castro, A. e Torres Álvarez, A.
• 1980. “Estación de arte rupestre de Leiro (Rianxo – A Coruña). Calo Lourido, F. e  González Reboredo, X.M.