Hai un par de semanas publicamos neste blog e informamos á Dirección Xeral de Patrimonio da situación de risco dunha poza situada no lugar de Galegos, Vedra provocada pola actividade forestal que se está a desenvolver na zona. Como sinalamos a relevancia deste elemento etnográfico sen catalogar é enorme. Estas construcións populares son boas mostras dos sistemas agrícolas tradicionais desta comarca, sistemas hidráulicos que garantían reservas de auga esenciais para os cultivos, prados e veigas que caracterizaban esta paisaxe vedresa das abas do Pico Sacro. O abandono progresivo dos usos agrarios tradicionais durante as últimas décadas do século XX levou parello o abandono destes bens que, porén, debemos preservar como legado, costume e tradicións xenuínas da Galicia rural.

En compaña de vari@s veciñ@s, do historiador Henrique Neira e de representantes do grupo municipal do BNG, realizamos unha segunda visita para analizar o estado actual da poza e da súa contorna.

O primeiro que chamou a nosa atención foi o forte impacto que está a producir o movemento de maquinaria pesada por todo o val, a deforestación de toda a ladeira por onde transcorre o camiño de Santiago e a construción de enormes muros de contención. Só pequenos illotes de monte, propiedade d@s veciñ@s que se negaron a vender ou ceder as súas propiedades ós novos propietarios, rompen a visión dunha paisaxe monocroma que mudará coa plantación de miles de vides. A veciñanza alertounos, con razón, do enorme perigo que suporá para a veciñanza das casas da aldea de Outeiro a chegada da época de choivas. Xa non hai vexetación que ampare e logre frear as posibles enxurradas. Só observando os danos recentes provocados pola auga nos noiros e cunetas ás beiras do camiño podemos entender a súa preocupación.

Alén disto, aledounos observar que a situación da Poza do Crego é a mesma que hai un par de semanas e que non se desenvolveron novos traballos na súa redonda. A publicación no noso blog, tivo tamén resposta e difusión noutros medios e así, tanto La Voz de Galicia como El Correo Gallego informaron desta situación recollendo non só a información do noso blog senón dando voz ó resto dos implicados.

Queremos agradecer a ambos xornais polo axeitado tratamento da nova, mais cómpre aclarar algunhas cousas sinaladas, principalmente na nova publicada en “El Correo Gallego” do pasado domingo.  Por unha banda, seguimos sen ter novas da Dirección Xeral de Patrimonio, algo que xa non nos sorprende, mais reconfórtanos ler que o goberno municipal de Vedra tivo interese en coñecer a situación, que falara cos adegueiros e puxeran tamén en coñecemento os feitos á Dirección Xeral de Patrimonio.  Non obstante, ata agora non se adoptou ningunha medida para preservar o citado ben nin os outros elementos da zona.

Ó respecto do sinalado polo seu antigo propietario, Manuel Lobato,

“quen aclarou que a inscrición que se atopa tallada sobre unha pedra non é nin moito menos do século XVII, senón que foi obra do seu pai, que fixo o gravado hai seis ou dez anos”,

queremos indicar que este Colectivo limitouse a sinalar a presenza da inscrición epigráfica e a súa transcrición. Non obstante, non desbotamos que sexa coetánea á poza, pois temos documentados outros corgos da zona construídos nese período. Ademáis, a tipografía e estilo coinciden coas inscricións da época, só é preciso comparala coas inscricións que conserva a capela de Santiago situada a uns cincocentos metros para ver a súa similitude.

Malia todo, serán os especialistas neste ámbito os que deberán valorar a súa antigüidade. O que non é certo é que  esta inscrición teña entre 6 e 10 anos pois Henrique Neira facilitounos fotografías antigas da poza, de hai máis de vinte anos, nas que se  pode ver a mesma inscrición na mesma situación, o que evidentemente contradí o sinalado pola familia. Unha visita á poza fai evidente o valor patrimonial deste importante elemento etnográfico.

Continuamos a nosa xeira polas pistas da concentración parcelaria que rodean os terreos deforestados para visitar ás dúas mámoas catalogadas que hai nesta zona, probablemente os derradeiros vestixios dunha importante necrópole existente nesta penichaira, na parte superior das ladeiras que foron deforestadas para as novas plantacións. As dúas están situadas en liña seguindo unha orientación SE-NE en dirección ó Pico Sacro e á beira da pista de concentración que substituíu ó antigo camiño preexistente. Ambos xacementos figuran no inventario patrimonial vedrés e no Plan Básico Autonómico da Xunta. O tamaño tamén é similar, uns 20 m de diámetro, porén o seu estado de conservación é moi desigual. A mámoa de “Penas Pardas”, o nome semella ter relación cunha penedía que sobresae na contorna con esa tonalidade de cores, atópase en moi bo estado de conservación nunha zona de monte na que non houbo actividade forestal nos últimos anos.

Pola contra a outra mámoa, nomeada “Quenlla das Medas”, está moi alterada. Atópase na mesma parcela que a Poza do Crego na parte oposta, na zona norte do terreo. O nome “Quenlla das Medas” pode ser un indicador ilustrativo que nos informa das características da zona, pensamos que “quenlla” fai alusión ás antigas canles da poza ou canais de rega. “Meda” é un dos nomes tradicionais para referirse ós túmulos. O paso da maquinaria por riba da mámoa e a tala intensiva de árbores por toda a parcela sen ningún tipo de control provocou evidentes danos na mámoa que fica moi achanzada e que reduciu de forma significativa a súa altura orixinal.

Como xa sinalamos na anterior achega, consideramos que estes bens culturais deberían enriquecer a paisaxe moi desvirtuada e alterada polo novo monocultivo que mudará a súa fisionomía. Cómpre ter en conta que xustamente esta zona constitúe un dos referentes do último treito do Camiño da Prata con elementos tan relevantes como a capela e a Fonte do Santiago e situado preto de Galegos e do Pazo de Galegos onde pasou os seus últimos anos de vida o ilustre sacerdote, arqueólogo, historiador e arquiveiro, Antonio López Ferreiro.

Curiosamente neste pazo consérvase unha cepa da variedade “cascón” de máis de 400 anos de antigüidade segundo recolle Henrique Neira no seu libro “Vedra, una historia visual”.  Na actualidade está tamén a sufrir unha profunda reforma tanto no exterior coma no interior. Pensamos que a nova cor rosa do seu exterior non é a mais axeitada para un edificio histórico destas características no medio dunha aldea tradicional, agardemos polo menos que a reforma interior sexa respectuosa cos importantes bens que posúe, como a súa capeliña e o seu antigo mobiliario.

Queremos agradecer ás persoas que nos acompañaron nesta visita por toda a información achegada, en especial,  e unha vez máis, a Henrique Neira. Agardamos que estas pequenas publicacións axuden á difusión destes elementos patrimoniais tan descoñecidos e contribúan a garantir a súa preservación.