No mes de agosto do ano pasado achegámonos ata as terras de Tordoia para botarlle unha ollada á Pedra Longa. O párroco Manuel Chouciño estivera días antes a pescudar nesta impresionante formación xeolóxica na procura de marcas, gravados dos que dan conta antigos escritos e ditos que se conservaron entre os veciños da parroquia de Cabaleiros.

Situada no alto dun pequeno outeiro á beira do río da Pontepedra a Pedra Longa é unha mole granítica conformada por varias pedras de grandes dimensións, a maior das cales ten forma de cono invertido de uns trece metros de alto por sete de diámetro maior. A verticalidade e monumentalidade deste menhir natural ten chamado a atención dos habitantes deste territorio desde tempos inmemoriais:

“Su existencia ya llamó la atención de la Sociedad de Excursionistas de Órdenes, presidida por el notario Florencio Pol, que, según recogía La Voz de Galicia, en 1890 organizó una expedición de más de medio centenar de personas a caballo para llegar a aquel lugar. Decían que la Pedra Longa era para los campesinos de hace casi 130 años «un objeto de gran veneración y hasta de temor sagrado. Para muchos es un encanto». Ya aquel día, el secretario de los excursionistas, un tal Ruano, y otros, lograron subir a lo alto de la roca, tarea nada fácil, y en la cima vieron un grabado que no supieron identificar”.

Chouciño falounos doutra publicación do ano 1926 na que se daba conta da existencia de petróglifos na cima da peneda, mais non puidemos acceder ao seu contido.

No libro Olladas de Tordoia, do ano 2007, recóllese que nos anos cincuenta do pasado século convocaran un reto para ver quen podería subir á cima.  Os dous veciños que lograron a fazaña comentaron despois que viran unhas inscricións no cumio.

Tamén se ten recollido interesante folclore ao redor deste lugar:

Cóntase que o día de San Xoán, antes de raiar o sol, anda unha galiña con pitos de arredor destas pedras. Unha señora da zona comentou o seguinte:

“Para ir ao muíño eu tiña que pasar por estas pedras, e díxenlle a miña nai que o día de San Xoán,  ben cedo, me mandara á aceña  moer o millo,  para poder ver a galiña. Fun, pero non a vin”.

Tendo en conta todo isto puxémonos mans á obra. Por medio dun dron recollemos imaxes da superficie da cima coas que posteriormente elaboramos unha reconstrución fotogramétrica. As imaxes resultantes non foron nada concluíntes. A superficie da cima está tapada en boa parte por liques, musgos e folla seca, o que nos impediu unha boa visualización. A fotogrametría tampouco nos serviu nesta ocasión para aclararnos nada. Queda pois o enigma sen resolver.

A mámoa do Porto

Na mesma visita localizamos nas proximidades unha mámoa non incluída no Plan Básico Autonómico e que denominamos mámoa do Porto. Localízase a un quilómetro ao oeste da aldea de Seixán e a uns 300 metros ao sur da Pedra Longa e do río da Pontepedra, nun pequeno prado, feito que nos permitiu identificar facilmente a súa contorna. As coordenadas xeográficas son 43º 04.814, 08º 32.234. Datum WGS 84.

Sitúase nunha zona rica en enterramentos megalíticos, mais non coñecemos que se fixesen neles escavacións ou prospeccións arqueolóxicas. A escasos 500 metros ao oeste, localízase a mámoa de Revoltas e, próxima pero un pouco máis ao sur, a mámoa de Calzadiñas; a un quilómetro e medio ao oeste localízase a mámoa de Xenarde, na parroquia de Santaia de Gorgullos, e polo sur, a un quilómetro e medio, atópase a necrópole das Medorras de Guillulfe, composta por ata seis enterramentos na veciña parroquia de Castenda da Torre.

Próxima atópase a Casa dos Mouros ou dolmen de Cabaleiros, un magnífico xacemento megalítico que, a pesares de pertencer á Deputación da Coruña e ter sido declarada Ben de Interese Cultural nos anos 70 do século pasado, ata o de agora non ten sido obxecto de escavación arqueolóxica.

A mámoa do Porto apenas destaca sobre o terreo. Presenta unha altura máxima de 1 metro e un diámetro de aproximadamente 22 metros e conserva boa parte da súa forma e, na parte central, o característico cono de violación. En superficie non apreciamos material pétreo, nin da coiraza nin dunha posible cámara.

Procedemos como corresponde á notificación da súa localización á Dirección Xeral de Patrimonio.

A cruz da Aceña de Estevo

Quixemos aproveitar tamén a nosa visita a Tordoia para visitar a Aceña de Estevo, na parroquia de Gorgullos, a uns centos de metros ao oeste da Pedra Longa, onde nun fermoso meandro do Pontepedra segue a traballar coa forza da auga un vello muiño fariñeiro entre as ruínas das antigas instalacións.

Ao pé do regato localizamos unha cruz con peaña de boa labra, posiblemente do século XVIII atendendo á súa tipoloxía. Os veciños do casar faláronnos da existencia doutro muiño, xa fai tempo arruinado, cuxa entrada se atopaba inmediata á pedra onde se gravou a cruz.

Probablemente a cruz fose elaborada na entrada dese muíño desaparecido como, protección fronte aos malos espíritus, o mal de ollo ou a mala sorte, e dos que temos multitude de exemplos nos muíños do noso país.

Bibliografía

• Ameixeiras, X. “Tordoia: una larga oración de granito”. La Voz de Galicia do 23 de outubro de 2019.

• Blanco Freijeiro, A. “Declaración de Monumento Histórico-Artístico, carácter provincial. Dólmenes de Ageitos, en Ribeira; Cabaleiros, en Tordoya; Dombate, en Cabana.” 9 de febrero de 1978. Boletín de la Real Academia de Historia (1980)

• Castro Miguel, M.C.; Castro Miguel, F e Leira Bouzamayor, Eva. “Olladas do Concello de Tordoia”. 2017. Parámetro Digital. ISBN 978-84-611-5330-5.

• Garrido Rial, S. “El cura de Cabaleiros descubre posibles petroglifos con una grúa”. La Voz de Galicia do 3 de agosto de 2019.

• Vente Vido Proxecto. “Recollemos lendas: Pedra Longa (Tordoia)”.

• Nova en La Voz de Galicia do 7 de xullo de 1890.