O pasado ano visitamos un dos elementos etnográficos máis interesantes do concello de Vedra guiados polo noso amigo, o investigador e xornalista, Henrique Neira, autor do libro “Vedra. Unha historia visual”(2017).

A Poza do Crego é unha excepcional mostra dun complexo hidráulico que foi fundamental na agricultura tradicional para garantir boas colleitas. As pozas ou corgos, do latín “corrugus”, fan referencia aos sistemas de regadío dos antigos predios e, en ocasións, tamén relacionados co subministro de auga para muíños e lavadoiros. Son sistema hidráulicos formados por canles ou levadas que conducen a auga dende o manancial ata os corgos ou pozas que a acumulan para, a continuación, distribuila polas fincas da contorna de forma organizada, seguindo as directrices e normas consuetudinarias fixadas pola comunidade ou polos propietarios afectados. A propia veciñanza realizaba periodicamente os labores de mantemento e acondicionamento para evitar que o mato ou sedimentos impediran a circulación da auga pola canle.

As pozas son, basicamente, estruturas escavadas no chan,  normalmente de planta ovalada. Son vestixios dunha actividade vinculada ás formas de vida e cultura tradicional do pobo galego que recolle a documentación notarial dende, polo menos, o s. XVII e ata mediados do s. XX.

Podemos atopar corgos por toda a xeografía galega, mais presentan especial significación nesta zona do val do Ulla e principalmente na bacía do río Santa Lucía. Tanto no concello de Teo como no de Vedra consérvanse bos exemplos destas construcións que, por desgraza, son case descoñecidas e a maioría delas están sen catalogar e, por tanto, desprotexidas. Cómpre salientar o labor da Asociación Trinxidoiro de Penelas (Teo) que logrou recuperar e valorizar o chamado “Rego de Moldes” a través dunha ruta de sendeirismo que integra varios destes corgos, alén de levadas, muíños e lavadoiros.

A Poza do Crego

A Poza do Crego sitúase nas proximidades da aldea de Outeiro na parroquia de San Pedro de Vilanova, Vedra. Coordenadas UTM:  29 T 546102 4738326, altitude: 358 m.s.n.m.

Non está catalogada, non consta nin no PBA (Plan Básico Autonómico) da Xunta nin no inventario patrimonial do PXOM de Vedra (2007). Non obstante, está moi preto da área de protección da denominada mámoa da Quenlla das Medas (a 220 m) e a só 470 m da estrema co municipio de Boqueixón. A poza dá nome a parcela onde se localiza.

Trátase dun corgo de tamaño medio de forma ovalada no que se deposita a auga que procede dun manancial do monte a través dunha canle de polo menos 200 metros de lonxitude. O estado de conservación da canle é malo pero a poza atópase en moi boas condicións, sendo preciso unha pequena pero axeitada restauración para súa posta en valor.

O feito diferencial desta construción é a presenza dunha inscrición epigráfica en galego que dá conta da data de construción e do seu propietario, e que podemos transcribir do seguinte xeito: “POZA DO CREGO / PROPIEDA / LOBATO DE GALEGOS / AÑO 1620”. Esta data concorda coas primeiras referencias documentais que tiñamos doutros corgos da zona, mais é o único destes bens que conserva unha datación in situ.

A poza ameazada

Os traballos de deforestación que se están a executar na parcela na que se localiza poñen en risco a preservación deste singular elemento. Non temos constancia de que exista ningún tipo de control nin seguimento das tarefas por técnicos cualificados, nin observamos os balizados preventivos na poza do Crego nin da mámoa da Quenlla das Medas. A empresa está a empregar maquinaria pesada na tarefas de tala e limpeza nas proximidades de ambos xacementos e imaxinamos que o seguirán a facer no proceso de plantación das vides.

Cómpre lembrar que a ribeira do Ulla forma parte, dende maio de 2000, dunha nova subzona da Denominación de Orixe “Rías Baixas”. Teo e Vedra convertéronse así nunha importante zona de expansión da produción deste viño que medra ano tras ano ata o punto de transformase nun sector importante na economía da zona, que produce viños con personalidade propia e boa calidade, tal como avalan os premios recibidos en varios concursos nos últimos anos.

Henrique Neira comunicou ó concello de Vedra a situación de desprotección que ameaza a integridade da Poza e agardamos que os seus técnicos velen pola súa protección. De igual xeito, poñemos en coñecemento deste ben e da preocupante situación á Dirección Xeral de Patrimonio Cultural da Consellería de Cultura, Educación e Universidade, para que se proceda a súa urxente catalogación e adoite as medidas precisas que garantan a súa preservación.

Tanto o noso colectivo como Henrique Neira defendemos unha viticultura que respecte estas manifestacións materiais da nosa paisaxe tradicional, integrándoas nas novas explotacións vitícolas. Estes elementos lonxe de ser obstáculos deberían enriquecelas. O recoñecemento do seu valor patrimonial e inmaterial e as características singulares desta poza centenaria constitúen un atractivo máis para a potenciación futura dun turismo etnolóxico que está a agromar con forza no val do Ulla.

Estamos a tempo de preservar un lugar de grande valor histórico e etnolóxico como recolle a propia Lei de Patrimonio cultural de Galicia 5/2016 (artigo 10f).