O Monte San Miguel é vizoso en toxo, eucaliptos e petróglifos, unha mestura de difícil equilibrio. O actual abandono, case xeneralizado das pequenas parcelas de propiedade privada nas que se divide, dificulta moito a conservación e investigación da súa arte rupestre.

Así é que, despois de case 10 anos das primeiras estacións descubertas no lugar, continuamos cunha lenta e custosa prospección que segue a dar interesantes resultados, como é a descuberta desta nova estación que agora presentamos e que localizamos o pasado mes de setembro.

A nova estación que denominamos Cortellos 4 sitúase no alto dunha ladeira orientada ao oeste, ao sur-sur leste concéntranse boa parte das laxes gravadas do conxunto da Devesa da Rula.

Está próxima ás estacións xa coñecidas dos Cortellos, a tan só 84 m ao norte da estación da Pedra da Loba – Cortellos 3 (14 no mapa) e a apenas 70 m ao oeste do panel dos Cortellos 1 (12 no mapa).

As coordenadas da nova estación son: N 42 53.108, W 8 37.174 (WGS84) e unha altura de 266 m.

Como chegar

Para chegar ata ela podemos ascender polo sendeiro que cruza a Devesa da Rula en dirección norte. Ao chegar ao alto dos Cortellos collemos á esquerda, avanzamos uns 15 metros para, a continuación, coller á dereita e seguilo en dirección norte. Cando cheguemos á altura dunha pedra cabalgada visible a man dereita colleremos á nosa esquerda monte a través, desde o camiño a estación hai uns 35 metros. Camiñados uns metros chegaremos ata un primeiro afloramento sen gravados. Continuamos na mesma dirección uns metros máis ata chegar á rocha onde se conservan os petróglifos.

Descrición

Os petróglifos localízanse nun gran afloramento granítico de formas irregulares que na cima, onde se sitúan os gravados, adopta forma de crista cunha aliñación norte-sur. Presenta múltiples alteracións produto da extracción tradicional de cantaría.

Chegando desde a Devesa da Rula, o afloramento ocupa un lugar destacado e visible preto do final da pendente ascendente. Desde a estación, seguindo cara o norte, a pendente vaise suavizando e, a uns 280 m, chégase a unha zona máis chaira, o Chao do Penedo Branco.

A pedra presenta poucas superficies homoxéneas e con certa horizontalidade, que son as elixidas habitualmente polos gravadores de petróglifos. Esta escaseza vese acentuada pola extracción tradicional de pedra para cantaría que neste tipo de afloramentos macizos adoita aproveitar só os saíntes por seren os máis fáciles de traballar, o que lles permitía economizar e optimizar os seus esforzos.

Cara o oeste as paredes rochosas gañan en verticalidade chegando ata os case 10 metros de caída nesta zona.

O gravador aproveitou as escasas superficies máis homoxéneas e horizontais para realizar os petróglifos. Localizamos ata 6 pequenas superficies con gravados, o que fai que, co obxecto de facilitar a súa descrición, dividamos a estación en 6 paneis.

Panel 1

Sitúase no cumio do afloramento, no extremo norte da crista, nunha superficie horizontal regular. A pesares de ser unha das superficies gravadas de maiores dimensións (145 cm x 72 cm), nela só se conserva unha única coviña ao carón dun rebaixe alongado de posible orixe antrópica. A coviña ten un diámetro de 7 cm.

Panel 2

Localízase na parte máis alta do afloramento, no extremo norte da crista da cima, a uns tres metros ao sur do panel 1. Ocupa unha pequena e estreita superficie horizontal (190 x 50 cm) orientada en dirección norte – sur.

Conserva un conxunto de 6 coviñas dispostas nunha agrupación de forma irregular. Ao sur desta 2 coviñas menos profundas. Ao outro lado da agrupación central vemos unha coviña illada nunha parte da rocha con certa concavidade. O diámetro medio das coviñas é de 4 cm. O seu estado de conservación é bo.

Panel 3

Nunha superficie inmediata, ao leste do panel 1, e nunha superficie de características similares ao anterior consérvanse ata 3 combinacións circulares.

Dúas destas combinacións conforman unha “figura”. Son unha combinación formada por dous aneis e coviña central de 14 cm de diámetro, e acaroada a ela un círculo con coviña central, cun diámetro de 10 cm. Ambas comparten parte do suco dos seus círculos exteriores, algo que non é a relación máis habitual entre os motivos do grupo xeométrico da nosa arte rupestre, na que a relación maioritaria entre os distintos motivos é o da xustaposición, entendida como a disposición das formas ou figuras unhas xunto a outras, sen superposición, de modo que unhas non ocultan parcialmente as outras.

Ao norte desta figura consérvase unha combinación circular incompleta, composta por ata 4 aneis e coviña central, mais moi erosionada polo que só é perceptible con certa claridade empregando a fotogrametría ou a fotografía nocturna. Ten uns 14 cm de diámetro.

Panel 4

A escasos metros, ao sur do panel 3, nunha pequena superficie horizontal de 205 x 120 cm situada a menor altura, consérvase un zoomorfo moi erosionado de 30 cm de alto por 38 cm de longo.

Na fotogrametría apréciase con dificultade uns trazos e unha coviña sobre o lombo do animal que poderían representar un xinete.

O animal semella ter sido elaborado con dobre trazo, mais o deficiente estado de conservación impide aseveralo con rotundidade, polo que non descartamos que fose elaborado mediante o baleirado do interior do corpo.

Panel 5

Atópase na superficie horizontal de maiores dimensións do conxunto situada a carón do panel 4, pero nun nivel inferior. Ten unhas dimensións de 300 x 150 cm.

Conserva un bo número de motivos mais nun pésimo estado de conservación que dificulta a súa interpretación.

Non sen dificultade identificamos unha pequena combinación dun círculo con coviña central e ata 13 coviñas distribuídas no centro da laxe sen orde aparente.

Panel 6

Situada uns 2 metros ao leste do panel 5, na parte alta do afloramento. É unha pequena superficie de 90 x 30 cm na que se conservan, no seu extremo norte, un par de combinacións circulares moi erosionadas e apenas perceptibles. A de menores dimensións é dun só círculo e coviña central e, acaroada temos a de maiores dimensións, esta incompleta sitúase no borde da superficie e conserva polo menos dous aneis.

Conclusións

Sumamos esta nova e peculiar estación ao rico conxunto rupestre da Portela de Villestro. Peculiar principalmente pola súa localización nunha rocha moi destacada e irregular.

Procedemos, como é habitual, a comunicarlle esta nova localización á Dirección Xeral de Patrimonio e ó Concello de Santiago, ao tempo que lles solicitamos a súa pronta catalogación, e que esta permita a súa conservación e promova o seu coñecemento. Ao mesmo tempo solicitarémoslles tamén a catalogación daqueles bens comunicados con anterioridade dos que non obtivemos resposta.