A localización nos últimos anos de máis de 200 taboleiros de xogo gravados nas rúas de Compostela revela o destacado lugar que ocupaba o lecer e este tipo de xogo no día a día dos composteláns do período barroco, ata parecer que calquera recuncho da cidade era axeitado para gravar estes taboleiros que aínda se conservan espallados por toda a améndoa da cidade de Santiago.

Nesta ocasión presentamos un conxunto de taboleiros localizado recentemente no edificio do Hospital de San Roque. Queremos agradecer ao persoal da Secretaría Xeral de Política Lingüística da Xunta de Galicia e ao persoal do Instituto de Estudos Galegos Padre Sarmiento a súa amabilidade e as facilidades prestadas para a visita, estudo e rexistro deste novo conxunto de taboleiros.

Localizado ao norte da cidade, ao carón da porta da muralla do mesmo nome e desaparecida en 1822, o hospital é unha construción de finais do século XVI de formas renacentistas. Fundado no ano 1577 a iniciativa do arcebispo Francisco Blanco para o coidado dos enfermos de lepra nos séculos XVII, XVIII e XIX sufriu diversas reformas que configuraron a faciana que conserva na actualidade.

Das moitas reformas interésanos a datada no ano 1760 por ser a que afecta á zona con gravados. Nela intervense en:

“toda la pared que da a la calle y mucha parte de la que mira a las Ruedas, estaba muy indecente y poco segura para resistir los temporales, pues hacia las Ruedas estaba muy indecente, se reparan los cimientos descubiertos y de dentro a afuera amenazaba ruina.”

Delgado Lomba, Mª del Pilar, 1971, El hospital y la capilla de San Roque en Compostela (Tese de licenciatura inédita). Santiago de Compostela: Universidad de Santiago de Compostela, páxs. 72-76.

E sobre todo as obras que se realizaron na vivenda do administrador, información recollida nos acordos do Libro de Actas Capitulares do Cabido do 11 de setembro de 1781:

“En este cavildo se ha visto memorial del Señor don Antonio Bustamante administrador del Hospital de San Roque presentando un plano de la obra que quiere hacer en dicho ospital y mudar la entrada para la avitación del Señor Administrador y mejor comodidad de los enfermos. Y se aprovó dicho plano y concedió facultades a dicho Señor Administrador para que se aga la expresada obra”.

Singul, Francisco, 2001, La Ciudad de las Luces. Arquitectura y urbanismo en Santiago de Compostela durante la Ilustración. Santiago: Consorcio, Páx.164 -nota 248

Nesta última data foi na que se realizou a entrada independente para a vivenda do administrador e presumiblemente un pequeno espazo exterior situado nesa fachada sur que debeu servir como patio auxiliar da vivenda do administrador e tamén como solaina, como lugar no que aproveitar os beneficios do sol dada a súa orientación sur.

Trátase dun pequeno recinto rectangular pechado por un peitoril de pouca altura. O espazo resultante sitúase a maior altura que o nivel da rúa. Na actualidade, unha porta de forxa pecha a súa porta de acceso.

No seu interior un banco corrido en pedra acaroado ao muro de peche foi o lugar escollido para gravar os taboleiros. Contabilizamos un total de 8 exemplares de 9 coviñas, así como diversas coviñas soltas ao carón destes.

En dous casos das tres aliñacións de tres coviñas que conforma cada taboleiro atópanse en dous perpiaños diferentes, algo non habitual nesta tipoloxía de taboleiros.

A pedra do banco e recinto teñen sufrido nos últimos tempos unha, ao noso entender, agresiva limpeza que ten erosionado a pátina da superficie dos perpiaños acelerando procesos erosivos da superficie da pedra e poñendo en perigo a conservación dos taboleiros. Ademais, varias das coviñas que os conforman están tapadas con cemento, algo que por desgraza acontece en bo número destes taboleiros composteláns.

O taboleiro da casa de San Lourenzo número 26

Grazas aos propietarios deste inmoble, aos que agradecemos a súa amabilidade, soubemos da existencia dun taboleiro de xogo localizado no interior da planta baixa da vivenda, no que serían as antigas cortes dos animais, pegada ao lenzo da fachada que da á rúa. Atópase parcialmente cuberto polo muro. O feito de atoparse no interior da vivenda e estar parcialmente tapado polo muro débese a un pequeno recuamento da fachada realizado na primeira metade do século XIX, información facilitada polos propietarios.

Este exemplar é o terceiro localizado no entorno da carballeira de San Lourenzo, localizándose os outros dous na fachada da igrexa do convento e na plataforma do cruceiro próximo, unha das principais vías de acceso ao burgo de Compostela desde a Idade Media.

Conclusión

Procedemos a comunicar as administracións estes exemplares, así como a insistirlles na necesidade da súa catalogación e sinalización para garantir a súa conservación e coñecemento. Trátase dun fenómeno singular que chama a atención da veciñanza e visitantes. Dignificándoo e valorizándoo estamos seguros que contribuiría a enriquecer o grande conxunto monumental da capital xacobea.

Bibliografía

• Folgar de la Calle, Mª do Carme. “Cura de almas para la salud del cuerpo. Arquitectura y fe en torno al Hospital de San Roque de Santiago de Compostela”,2011, páxs. 353-374. Centro de Estudos da populaçao, economia e sociedade.