A monumental Pedra que Fala é, hoxe en día, unha estación rupestre coñecida, en boa medida grazas á publicación, no ano 1968, do excelente estudo monográfico de Carlos García Martínez. Foi o intelectual compostelán un destacado investigador da nosa arte rupestre, cun dilatado número de publicacións sobre a materia no seu haber, felizmente recollidas na súa coidada Obra Completa, editada no ano 2020 polo seu querido Museo do Pobo Galego.

No seu artigo, García Martínez sinala a riqueza de xacementos arqueolóxicos conservados na súa contorna, de gran interese, como o castro/castelo de Portomeiro ou o Castromaior, coa súa enigmática Pedra do Parágoas. Nos últimos anos incorporouse a este grupo o petróglifo de San Xoán de Fecha, un cruciforme localizado polo equipo encargado dos traballos de catalogación do ano 2016 para o proxecto Compostela Rupestre. E por último, no ano 2019, publicamos o conxunto rupestre de Fonte Matanzas, na aba sur do Monte Espiñeira.

Pero tamén chegou, por desgraza, a ameaza na intención de transformar as canteiras abandonadas próximas, as concesións mineiras Blanquita 1 e 2, nun vertedoiro de lixo, intención contra a que están a mobilizarse os veciños afectados, organizados na Asociación A Pedra que Fala, aos que, desde aquí, desexamos éxito no seu empeño. As canteiras localízanse a poucos metros ao oeste do castro de Castromaior.

No ano 2018, sufragados pola Xunta de Galicia, realizáronse por todo o país traballos de actualización e corrección das fichas de rexistro dos bens patrimoniais recollidos no “Catálogo” da Dirección Xeral de Patrimonio. Lamentablemente, o resultado destes esperados traballos non se incorporaron ao visor web do Plan Básico Autonómico e, tan só figuran as súas áreas de protección no visor web de aproveitamentos forestais, sen máis información.

Un dos froitos destes traballos na nosa comarca foi a incorporación ao catálogo dunha nova estación rupestre, o petróglifo de Pedra dos Miralles (GA15078197), localizada a escasos 200 metros ao leste da Pedra que Fala. Esta nova estación ten acaroada no seu lado este outra explotación mineira, a Concesión Fecha – Pedra dos Miralles, a uns escasos 100 metros de distancia, que aproveita o mesmo campo filoniano de Fecha que desde Portomeiro chega ata Miramontes.

A paisaxe na que se integra está formada por pequenas veigas, terras chas e montes rochosos de mediana altura ocupados por eucaliptos e monte baixo de toxos e breixos.

Trátase dun afloramento granítico que ocupa o cumio dun outeiro que domina as terras máis chairas da contorna. É un conxunto de rochas de superficies irregulares que alcanzan alturas de máis de 3 metros nos seus lados norte, sur e oeste, sendo menor as alturas acadas no lado leste. Nestas superficies destaca a presenza de numerosas pías naturais de formas diversas, boa parte delas conectadas entre si por medio de pequenas canles.

Pedra dos Miralles 1

Nunha das pequenas superficies horizontais do cumio, que ocupa unha posición central no lado oeste, localízase o panel catalogado cunha pequena combinación de dous círculos concéntricos incompletos e coviña central. Ten un diámetro de 22 cm. A escasa distancia deste motivo un pequeno suco recto e unha coviña. A superficie ten unhas dimensións de 240 por 180 cm.

A combinación ten unha feitura irregular e está incompleta. A superficie gravada presenta un suave rebaixe en forma de rectángulo coas esquinas redondeadas, quizais realizado polo gravador quizais para acadar unha superficie máis homoxénea na que gravar os motivos.

Pedra dos Miralles 2

Na nosa visita á estación recentemente catalogada localizamos unha segunda superficie con gravados a poucos metros da primeira, no lado sur da cima rochosa do outeiro. ten unhas dimensións de 400 por 130 cm. É unha superficie regular inclinada cara o sur/suroeste, cruzada por unha diáclase que a divide en dous. Conserva un conxunto de motivos moi erosionados que dificulta a súa visualización.

Contabilizamos 23 cruciformes de diferentes tipoloxías, catro ferraduras, unha coviña e algún suco indeterminado. Unha das ferraduras (F2) prolonga un dos seus brazos chegando a conectar cunha cruz grega potenzada (C6).

Os sucos destas figuras, que tipoloxicamente fainos pensar en datas históricas, curiosamente non difire moito das características dos sucos da combinación circular de Pedra dos Miralles 1, de clara adscrición prehistórica, todas elas presentan sucos estreitos e pouco profundos que dificultan a súa visualización.

A tipoloxía máis repetida nestes cruciformes é a de cruz de brazos iguais, as máis delas con remates potenzados.

O conxunto rupestre Pedra que Fala – Pedra dos Miralles

Estas dúas estacións rupestres teñen varias características en común. A máis evidente a súa localización en posicións dominantes sobre un cruce de camiños, elemento que vertebra as comunicacións deste territorio. Desde ambas, o control visual do cruce e a súa contorna é total, só limitado cara o oeste polo Castromaior.

Por outra banda, tanto as cruces e ferraduras como as combinacións circulares están presentes en ambas estacións. Na Pedra dos Miralles a superficie coa combinación circular está orientada cara o oeste, cara a Pedra que Fala.

A riqueza patrimonial da contorna do Castromaior faise máis evidente con esta nova estación. Malia todo, o estado de conservación destes bens é regular, con gravuras moi desgastadas pola erosión e a actividade antrópica. Ningún dos bens teñen accesos habilitados para a súa visita.

No caso da Pedra que Fala, o recentemente elaborado Plan Director de Compostela Rupestre propón unha serie de intervencións tendentes a garantir a súa boa conservación e a facilitar a súa visita. Esperamos que non se dilate no tempo polo menos a limpeza de eucaliptos que enchen as proximidades da peneda gravada e impiden a súa correcta visualización, e quen sabe se con bos coidados a peneda recupera co tempo a voz perdida.

Procedemos a notificar á Dirección Xeral de Patrimonio os datos desta segunda superficie con gravados, así como a solicitarlles a súa valoración e catalogación.